Komisja opublikowała szóste roczne sprawozdanie na temat praworządności, w którym przeanalizowała rozwój sytuacji w zakresie praworządności we wszystkich państwach członkowskich. Jest to pierwsze sprawozdanie w ramach nowego mandatu Komisji. Podsumowuje ono udaną współpracę z państwami członkowskimi opartą na podejściu zapobiegawczym i dialogu, służącą wzmocnieniu praworządności, i stanowi ważną zachętę do przeprowadzania reform.

Sprawozdanie na temat praworządności i roczny cykl praworządności wzmacniają odporność demokracji, bezpieczeństwo i gospodarkę Europy w globalnym otoczeniu, w którym poszanowanie praw podstawowych i systemów demokratycznych jest coraz bardziej zagrożone. W związku z tym UE musi potwierdzić swoje zaangażowanie w praworządność i podjąć konkretne kroki w celu jej wspierania i obrony zarówno na naszym kontynencie, jak i na całym świecie. Tak jak w 2024 r. sprawozdanie obejmuje nie tylko 27 rozdziałów krajowych dotyczących państw członkowskich, lecz także cztery rozdziały krajowe poświęcone rozwojowi sytuacji w Albanii, Czarnogórze, Macedonii Północnej i Serbii.

Tegoroczne sprawozdanie potwierdza pozytywną trajektorię zmian w wielu państwach członkowskich, jako że podjęto istotne reformy w czterech kluczowych obszarach objętych sprawozdaniem: system wymiaru sprawiedliwości, ramy walki z korupcją, pluralizm i wolność mediów oraz instytucjonalne mechanizmy kontroli i równowagi. Chociaż w niektórych państwach członkowskich utrzymują się wyzwania, a w kilku przypadkach sytuacja jest poważna, ogólne zaangażowanie w ten proces pozostaje silne, a państwa członkowskie, w pełni lub częściowo, zastosowały się do znacznej liczby zaleceń z 2024 r.

Poszanowanie praworządności jest również istotne do celów realizacji polityk wspierających konkurencyjność na jednolitym rynku i umożliwiających obywatelom aktywne uczestnictwo w społeczeństwie i w gospodarce. Praworządność jest istotną kwestią, na którą zwracają uwagę przedsiębiorstwa prowadzące działalność transgraniczną. Przedsiębiorstwa, w szczególności małe i średnie, potrzebują stabilnego i przewidywalnego otoczenia gospodarczego. Jak zapowiedziała przewodnicząca, Ursula von der Leyen, w swoich wytycznych politycznych, w tegorocznym sprawozdaniu położono szczególny nacisk na kwestie, które mają bezpośredni związek z właściwym funkcjonowaniem jednolitego rynku, takie jak należyte stanowienie prawa, przepisy dotyczące zamówień publicznych i stabilność otoczenia regulacyjnego.

W sprawozdaniu skupiono się na dalszym rozwoju Unii Europejskiej. Nowa generacja unijnych instrumentów wydatkowania, które mają zostać przedstawione w kolejnych wieloletnich ramach finansowych, zagwarantuje, aby przestrzeganie zasady praworządności było niezbędne do uczestniczenia w funduszach UE. Unijne wsparcie finansowe inwestycji i reform na rzecz praworządności może przynieść rzeczywistą wartość dodaną i stanowić element szerszych wysiłków z zakresu monitorowania skutecznego wdrażania zaleceń zawartych w sprawozdaniu.

Najważniejsze tegoroczne ustalenia:

Systemy wymiaru sprawiedliwości

W ostatnim roku wiele państw członkowskich poczyniło postępy we wdrażaniu reform wymiaru sprawiedliwości. Wprowadzone środki obejmują wzmocnienie niezależności rad sądownictwa, dodatkowe zabezpieczenia dotyczące powoływania sędziów i autonomii prokuratorów, a także poprawę jakości i skuteczności systemów wymiaru sprawiedliwości. W niektórych państwach członkowskich reformy postępują jednak wolniej, a w kilku przypadkach nadal istnieją poważne obawy. Chociaż podejmowane wysiłki obejmują wszystkie aspekty działań, w wielu państwach członkowskich zasoby systemów wymiaru sprawiedliwości są przeciążone, co wpływa na jakość i skuteczność wymiaru sprawiedliwości. W krajach objętych procesem rozszerzenia kontynuowano wdrażanie reform sądownictwa, zwiększanie rozliczalności i poprawę wydajności, ale należy zająć się przypadkami nadmiernych wpływów i prób podważenia niezależności sędziów.

Ramy antykorupcyjne

Walka z korupcją wciąż ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania praworządności i podtrzymania zaufania obywateli do instytucji publicznych. Według badań Eurobarometr z 2025 r. dotyczących postaw obywateli i przedsiębiorstw wobec korupcji w UE większość Europejczyków uważa korupcję za niedopuszczalną. Ze sprawozdania wynika, że kilka państw członkowskich opracowało nowe strategie antykorupcyjne i wzmocniło swoje zdolności instytucjonalne, w tym poprzez zwiększenie zasobów organów ścigania, prokuratury i sądownictwa. Potrzebne są jednak dalsze działania, aby wzmocnić ramy zapobiegawcze w zakresie m.in lobbingu i konfliktu interesów, a także zagwarantować skuteczność postępowań przygotowawczych i sądowych oraz orzekania w sprawach korupcyjnych. W krajach objętych procesem rozszerzenia wzmocniono ramy prawne i instytucjonalne, a niektóre z tych państw wykazały także odporność na nadmierną presję. Nadal należy jednak usprawnić prowadzenie postępowań przygotowawczych i sądowych oraz orzekanie w sprawach korupcyjnych – w tym w sprawach korupcji na wysokim szczeblu.

Wolność i pluralizm mediów

Wolność i pluralizm mediów to kluczowe elementy społeczeństwa opartego na praworządności, potrzebne do zapewniania demokratycznej rozliczalności. W państwach członkowskich trwają reformy mające na celu dostosowanie przepisów krajowych do nowych przepisów europejskiego aktu o wolności mediów. Wiele państw członkowskich wprowadza także reformy w celu wzmocnienia niezależnego funkcjonowania i finansowania mediów publicznych oraz w celu poprawy uczciwości i przejrzystości przydziału reklam państwowych. Ponadto kilka państw rozszerza kompetencje swoich organów regulacyjnych ds. mediów, aby zapewnić zgodność z aktem o usługach cyfrowych. Coraz większą uwagę poświęca się bezpieczeństwu i ochronie dziennikarzy. W obliczu ciągłych zagrożeń państwa członkowskie tworzą lub wykorzystują utworzone już struktury wsparcia lub wzmacniają ochronę prawną dziennikarzy. Potrzebne są jednak dalsze działania, aby zapewnić bezpieczeństwo dziennikarzy i poprawić gwarancje niezależności niektórych mediów publicznych i organów regulacyjnych ds. mediów, zwiększyć przejrzystość własności oraz zapewnić większą sprawiedliwość i przejrzystość przydzielania reklam państwowych. W krajach objętych procesem rozszerzenia utrzymują się obawy związane z upolitycznieniem organów regulacyjnych ds. mediów i stabilnością finansową nadawców publicznych, a także z mianowaniem członków zarządu nadawców medialnych.

Instytucjonalne mechanizmy kontroli i równowagi

W wielu państwach członkowskich trwają reformy mające na celu wzmocnienie mechanizmów kontroli i równowagi, m.in. poprzez poprawę jakości prawodawstwa i lepsze włączenie zainteresowanych podmiotów w proces legislacyjny. Przedsiębiorstwa i obywatele nie mają jednak pewności prawa, jako że przepisy są niestabilne i szybko się zmieniają – a w procesie tym nie zawsze konsultowane są zainteresowane podmioty. Chociaż w sprawozdaniu stwierdzono, że większość państw członkowskich nieustannie zapewnia sprzyjające i wspierające ramy działania społeczeństwa obywatelskiego, w wielu państwach członkowskich utrzymują się przeszkody związane z finansowaniem lub rejestracją organizacji społeczeństwa obywatelskiego. W niektórych państwach członkowskich organizacje te stoją w obliczu poważnych wyzwań, takich jak nadmierne ograniczenia lub kontrole finansowe, czy nieodpowiednia ochrona. W krajach objętych procesem rozszerzenia wyzwania związane z procesami legislacyjnymi i nieskutecznymi konsultacjami publicznymi ograniczają pluralistyczne sprawowanie rządów. Nadal występują także trudności z systematycznym podejmowaniem działań następczych w związku z zaleceniami instytucji rzecznika praw obywatelskich i innych niezależnych organów.

Wymiar jednolitego rynku

W sprawozdaniu podkreślono wpływ wszystkich czterech filarów na funkcjonowanie jednolitego rynku i warunki działania przedsiębiorstw. Skuteczny system wymiaru sprawiedliwości, walka z korupcją, dobre rządy, pewność prawa i należyte stanowienie prawa wywierają istotne skutki gospodarcze, kształtują otoczenie biznesowe i mają wpływ na decyzje inwestycyjne. W sprawozdaniu podkreślono, jak kwestie zidentyfikowane w każdym z czterech filarów wpływają na funkcjonowanie jednolitego rynku i warunki działania przedsiębiorstw. W rozdziałach krajowych omówiono m.in. wyspecjalizowanie sądów i sędziów ds. gospodarczych; mechanizmy egzekwowania orzeczeń sądowych; środki zapobiegania korupcji w dziedzinie zamówień publicznych; przejrzyste finansowanie mediów oraz stabilne otoczenie regulacyjne niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej w przewidywalnych warunkach.

Co dalej?

Komisja zwraca się do Parlamentu Europejskiego i Rady o kontynuowanie debat – zarówno ogólnych, jak i dotyczących poszczególnych krajów – na podstawie obecnego sprawozdania oraz o wykorzystanie zaleceń do dalszego monitorowania postępów. Komisja zaprasza również parlamenty narodowe, społeczeństwo obywatelskie i innych interesariuszy do dalszego krajowego dialogu na temat praworządności. Taki dialog powinien mieć również miejsce na szczeblu europejskim, przy zwiększonym zaangażowaniu obywateli.

Komisja zwraca się do państw członkowskich o zajęcie się wyzwaniami wskazanymi w sprawozdaniu i oferuje wsparcie w dalszym wdrażaniu zaleceń. W odniesieniu do krajów objętych procesem rozszerzenia Komisja podejmie w związku ze stwierdzonymi problemami działania następcze, m.in. w kolejnych rocznych sprawozdaniach w sprawie rozszerzenia. Pozostałe kraje objęte procesem rozszerzenia mogą zostać włączone do sprawozdania na temat praworządności, gdy będą na to gotowe.

Jak zapowiedziała przewodnicząca, Ursula von der Leyen, w swoich wytycznych politycznych na lata 2024–2029, Komisja będzie w dalszym ciągu usprawniać monitorowanie i sprawozdawczość oraz doskonalić mechanizmy kontroli i równowagi, w szczególności poprzez śledzenie postępów we wdrażaniu zaleceń.

Źródło: Komunikat prasowy Komisji Europejskiej z dnia 8 lipca 2025 roku.